Αννα Μακρή
Οι τελευταίες εξελίξεις στην περιοχή της Μεσογείου μετά τη «βόμβα» ∆ένδια μέσα στην Άγκυρα δείχνουν πως πολύ σύντομα πρόκειται να υπάρξουν εξελίξεις όσον αφορά στις μέχρι τώρα εκδηλωθείσες ηγεμονικές βλέψεις και ορέξεις της Τουρκίας στην περιοχή.
Του ΝΙΚΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΑ∆ΗΗ ταραχώδης σχέση µεταξύ τους άρχισε µε µια κατασκοπευτική ιστορία και αποτελεί µοντέλο για τον αραβικό κόσµο. Ο ρόλος του «Άγγελου» που παντρεύτηκε την κόρη του Νάσερ
Αυτό που διαφαίνεται είναι πως η Ελλάδα έχοντας ισχυροποιήσει τις θέσεις της μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση στρέφεται σε μια πιο δυναμική πολιτική γραμμή απέναντι στη γείτονα χώρα, εγκαταλείποντας τη μέχρι τώρα παθητική αποτρεπτική πολιτική της και μεταμορφώνοντάς την σε περισσότερο εξισορροπητική. Φυσικά αυτό δεν θα μπορούσε να το κάνει μόνη της. Να περιορίσει δηλαδή τις επιλογές της Άγκυρας σε τέτοιο βαθμό ώστε αυτές να μηδενιστούν ή να ελαχιστοποιηθούν.
Συνεργασία
Η Ελλάδα γνωρίζει πολύ καλά πως στην Ανατολική Μεσόγειο μόνο δύο κράτη μπορούν και έχουν τη βούληση όχι μόνο να εξισορροπήσουν την Τουρκία αλλά και να την πειθαναγκάσουν, εκ των πραγμάτων, να μη συμπεριφέρεται ηγεμονικά και αυθαίρετα. Είναι η Αίγυπτος και το Ισραήλ. Μπορούν να το πράξουν και ατομικά και σε συνεργασία. Και προς καλή μας τύχη το πράττουν σε συνεργασία. Και οικοδομούν μια μεταξύ τους μη ανατρέψιμη σχέση που εμπλέκει Κάιρο και Ισραήλ στρατηγικά και οικονομικά, με την ενεργειακή συνεργασία να λειτουργεί ως καταλύτης. Ανεξάρτητα από τον παράγοντα Τουρκία, Κάιρο και Ιερουσαλήμ έχουν εδώ και δεκαετίες (από το 1979) συνασπισθεί με συνθήκη ειρήνης.
Μέσα στα χρόνια οι σχέσεις των δύο κρατών έχουν επανειλημμένα δοκιμαστεί. Αλλά η μεταξύ τους συνθήκη ειρήνης παραμένει σταθερή. Ακόμη και επί ημερών των Αδελφών Μουσουλμάνων, ο ηγέτης τους και πρόεδρος Μόρσι δεν αποτόλμησε να θέσει θέμα σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες.
Η μη ανατρέψιμη αυτή σχέση αποτελεί και τον βασικό πυλώνα και καταλύτη για να αναπτυχθούν οι σχέσεις του Ισραήλ με τον υπόλοιπο αραβικό κόσμο, οι οποίες βρίσκονται σήμερα σε ένα πρωτοφανές στάδιο ανάπτυξης. Την εξέλιξη αυτή η Τουρκία μάχεται με νύχια και με δόντια. Γιατί; ∆ιότι περιορίζει τις επιλογές της. Γι’ αυτό! Και αυτό είναι το μείζον στρατηγικό ζήτημα που πρέπει όχι μόνο να γίνει από την Ελλάδα και την Κύπρο κατανοητό, αλλά πάνω στη βάση του οποίου ήδη φαίνεται πως οικοδομούμε και τη δική μας νέα στρατηγική.
Και αυτό είναι κάτι που οι γείτονες έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται και τους ενοχλεί, περισσότερο από τη θέση της Ελλάδας και της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου εκ των πραγμάτων η αργή και δύστροπη γραφειοκρατία των Βρυξελών, που τελικά μεταφράζεται σε απραξία, τους εξασφαλίζει άπλετο χρόνο να υλοποιούν τα σχέδιά τους.
Είναι πραγματικά αξιοσημείωτο πως τόσο η Αίγυπτος όσο και το Ισραήλ μετά από μια μακρά περίοδο αμφισβήτησης και έχθρας έφτασαν να βρίσκονται τόσο αρμονικά συμπορευόμενες, έχοντας στο παρελθόν τους δύο μεγάλους πολέμους όπως αυτόν των Έξι Ημερών και εκείνον τον καταστροφικό του Γιομ Κιπούρ.
Ο «Άγγελος»
Αξίζει να θυμηθούμε και πώς άρχισε αυτή η σχέση Αιγύπτου – Ισραήλ, σαν μια συναρπαστική ιστορία, σαν συναρπαστικό μυθιστόρημα με μυστηριώδη και ρομαντική πλοκή, με πράκτορες και μυστικές υπηρεσίες.
Ίσως όλα αυτά να τα χρωστάμε σε έναν άνθρωπο που με το κωδικό όνομα «Άγγελος» κατάφερε να γοητεύσει τους πάντες, και αφού ελίχθηκε κατάλληλα μέχρι να φτάσει στα υψηλά κλιμάκια των πολιτικών κέντρων της Αιγύπτου, υπό την ηγεσία τόσο του Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ όσο -το σπουδαιότερο- και του Ανουάρ Σαντάτ, διαδραμάτισε τον πιο σημαντικό ρόλο σε εκείνον τον πόλεμο που έμελλε να οδηγήσει μετά το τέλος του σε μια ειρηνευτική διαδικασία που ακολούθησε, όπως και φιλελευθεροποίηση στην πολιτική της «infitah» («ανοιχτής πόρτας») από την Αίγυπτο, που θεμελίωσε τη σημερινή σχέση μεταξύ των δύο χωρών.
Γιατί αν σήμερα Αίγυπτος και Ισραήλ βρίσκονται πλάι- πλάι ίσως και να το χρωστούν σε αυτόν τον «Άγγελο» που οραματίστηκε πρώτος αυτός τη φιλία και τη συμπόρευση των δύο αντίπαλων κρατών.
Ο «Άγγελος» λοιπόν, κατά κόσμον Άσραφ Μάρουαν, έτυχε να γνωρίσει σε ένα γήπεδο τένις του Αθλητικού Κλαμπ της Ηλιούπολης την όμορφη Μόνα, την κόρη του Νάσερ. Το ειδύλλιο ήταν αστραπιαίο και οι δύο νέοι παντρεύτηκαν παρά τις έντονες αντιρρήσεις του προέδρου της Αιγύπτου και μπαμπά Νάσερ, ο οποίος ποτέ δεν έπαψε να έχει σοβαρές υποψίες ότι ο γαμπρός του δεν παντρεύτηκε την κόρη του από έρωτα.
Θέλοντας να τον παρακολουθεί από κοντά, ο Νάσερ πήρε τον Μάρουαν να εργαστεί στο γραφείο του υπό την προσεκτική επίβλεψη του ίδιου και του επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών. Εκτός από τα συναισθήματα απογοήτευσης και ταπείνωσης λόγω της δυσπιστίας του πεθερού του, ο Μάρουαν δεν εκτιμούσε επίσης την αυστηρότητα και την επιμονή του Νάσερ να χρησιμοποιεί την πολιτική του δύναμη για ίδιον όφελος, κάτι που ήταν συνήθως ο κανόνας. Νιώθοντας προσωπικά, πολιτικά και οικονομικά περιορισμένος, ο Μάρουαν με τη γυναίκα του μετακόμισαν το 1968 στο Λονδίνο, την παγκόσμια πρωτεύουσα του κοσμοπολιτισμού.
Στο Λονδίνο ήταν που ο Μάρουαν προσέγγισε τη Μοσάντ το 1970. Αν ψάξουμε για τα κίνητρά του θα μπορούσαμε πολύ εύκολα να υποθέσουμε πως η έλλειψη εκτίμησης από τον πεθερό του και η πολύ περιορισμένη ζωή στην οποία ήταν αναγκασμένοι να ζουν ο Μάρουαν και η σύζυγός του κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του αυταρχικού Νάσερ, που δεν παρέλειπε να ελέγχει και να κατακρίνει κάθε τους βήμα, είναι η εύκολη πρώτη «ψυχολογική» εκτίμηση. Ωστόσο η εντυπωσιακή νίκη του Ισραήλ στον Πόλεμο των Έξι Ημερών ίσως και να ήταν ο καταλυτικός παράγοντας που οδήγησε το μυαλό του Μάρουαν προς μια πολιτική που θα αποκαθιστούσε το χαμένο γόητρο της Αιγύπτου και συγχρόνως θα εξισορροπούσε τις σχέσεις των δύο χωρών.
Ο Μάρουαν ήταν ένας άνθρωπος που δεν θα δεχόταν έτσι απλά την ταπείνωση της πατρίδας του. Παρόμοια συναισθήματα κυριαρχούσαν σε ολόκληρη την Αίγυπτο και βεβαίως ήταν εντονότερα σε όσους βρίσκονταν κοντά στον Νάσερ. Εκεί όμως που οι άλλοι έβλεπαν σαν λύση ακόμη έναν πόλεμο όπου η Αίγυπτος θα ξανακέρδιζε τα χαμένα της εδάφη, ο Μάρουαν βρήκε μια άλλη διέξοδο στην αγωνία της ήττας.
Λίγους μήνες πριν από τον θάνατο του Νάσερ, ο Μάρουαν τηλεφώνησε στην Ισραηλινή πρεσβεία του Λονδίνου. Στην ιστορία υπάρχουν πάντοτε ο παράγοντας τύχης και οι συμπτώσεις. Την ημέρα που ο Μάρουαν τηλεφώνησε στην πρεσβεία, την ίδια μέρα, την ίδια στιγμή βρισκόταν στην πρεσβεία ο επικεφαλής της Μοσάντ για την Ευρώπη, Σμουέλ Γκόρεν. Ο Σμουέλ μιλάει μαζί του στο τηλέφωνο. Τον αναγνωρίζει από τη φωνή, αλλά την ίδια στιγμή δεν μπορεί να πιστέψει πως ένας τέτοιος κυβερνητικός παράγοντας της Αιγύπτου καλεί απευθείας στην Ισραηλινή πρεσβεία.
Όταν κάποιος θέλει να προσφέρει υπηρεσίες στη Μοσάντ και στρατολογείται, ελλοχεύουν τρεις κίνδυνοι. Πρώτον να είναι διπλός κατάσκοπος, δεύτερον να είναι ψεύτης και τρίτον και πιο σημαντικό να παραδώσει τον σύνδεσμό του. Στη συγκεκριμένη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με έναν αποστάτη και μάλιστα υψηλόβαθμο, οπότε το ρίσκο ήταν ακόμη μεγαλύτερο.
Την επόμενη μέρα η Μοσάντ αποφασίζει να αυτοσχεδιάσει και να κινηθεί πέραν του πρωτοκόλλου. Συναντιούνται με τον Μάρουαν σε ένα ξενοδοχείο, όπου εκεί ο Μάρουαν τους δίνει πρακτικά από τις συζητήσεις των ανώτατων Ρώσων αξιωματούχων με τους Αιγύπτιους ομολόγους τους. Τα πρακτικά αυτά εξετάστηκαν και χαρακτηρίσθηκαν ως αξιόπιστα.
Αναβάθμιση
Ο Νάσερ πέθανε λίγο μετά την επαφή του Μάρουαν με τη Μοσάντ. Ωστόσο αντί να χάσει την κατασκοπευτική αξία του για τους Ισραηλινούς, η άνοδος του διαδόχου του Νάσερ, Σαντάτ, στην ουσία αποδείχτηκε τεράστια αναβάθμιση της αξίας που είχε ο Μάρουαν σαν την πιο μεγάλη, τη μεγαλύτερη πηγή μυστικών πληροφοριών για το Ισραήλ.
Ο Σαντάτ χρησιμοποίησε τον Μάρουαν ως στενό σύμβουλο και προσωπικό απεσταλμένο στους κορυφαίους ηγέτες του αραβικού κόσμου, συμπεριλαμβανομένων και των ηγετών της Λιβύης και της Σαουδικής Αραβίας, καθιστώντας έτσι άθελά του την Αίγυπτο σαν ανοιχτό βιβλίο για την ισραηλινή κατασκοπεία σε μια εποχή που οι μεγαλύτερες στρατιωτικές και διπλωματικές ανησυχίες του Ισραήλ αφορούσαν την επιθυμία και την ετοιμότητα της Αιγύπτου για επανέναρξη των εχθροπραξιών. Από τη στιγμή που οι Αιγύπτιοι είχαν τη στήριξη των Σοβιετικών, οι Ισραηλινοί θεωρούσαν ζήτημα χρόνου τον επανεξοπλισμό και την προσπάθεια της Αιγύπτου να επαναδιεκδικήσει τα εδάφη που έχασε από το Ισραήλ το 1967. Ο Μάρουαν τελικά ήταν και η περίφημη πηγή που προειδοποίησε τελικά για την ημέρα της επίθεσης.
Στις 4 Οκτωβρίου 1973, δύο ημέρες πριν από τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, ο Μάρουαν τηλεφωνεί στην Ισραηλινή πρεσβεία στο Λονδίνο και λέει τη λέξη «Χημικά». Τους ζητά να συναντηθεί με τον Ζβίκα Ζαμίρ, τον διευθυντή της Μοσάντ. Στη συνάντηση ο Μάρουαν αποκαλύπτει το σχέδιο επίθεσης των Αιγυπτίων που ήθελαν να αιφνιδιάσουν το Ισραήλ και αποφάσισαν πως η κατάλληλη στιγμή να γίνει αυτό είναι η πιο θρησκευτική ημέρα των Εβραίων, η Γιομ Α Κιπουρίμ, γνωστή στον υπόλοιπο κόσμο, Γιομ Κιπούρ. Στις 6 Οκτωβρίου 1973, οι χερσαίες αιγυπτιακές δυνάμεις έλαβαν την εντολή της επίθεσης. Εκατό χιλιάδες Αιγύπτιοι στρατιώτες διέσχιζαν τη διώρυγα του Σουέζ. Στην αντίπερα όχθη θα υπήρχαν μόνο 452 Ισραηλινοί στρατιώτες να τους αντιμετωπίσουν.
Ο Μάρουαν έχοντας δώσει την πληροφορία πως επέκειτο άμεσα από κοινού επίθεση Συρίας – Αιγύπτου εναντίον του Ισραήλ, ώθησε τελικά την ισραηλινή ανώτατη στρατιωτική διοίκηση να αναλάβει δράση. Λίγες ώρες πριν αρχίσει η επίθεση, βγήκαν διαταγές για μερική κατάταξη των Ισραηλινών εφέδρων.
Η Ιστορία κατέγραψε την αναγνώριση του Ισραήλ από την Αίγυπτο με στόχο την επίτευξη της ειρήνης στην περιοχή, μια παρ’ ολίγον πυρηνική σύρραξη μεταξύ Σοβιετικών που υποστήριζαν την Αίγυπτο και Αμερικανών που υποστήριζαν το Ισραήλ και την επούλωση για τα αραβικά κράτη (και την Αίγυπτο ειδικότερα) του ψυχολογικού τραύματος της ήττας τους στον Πόλεμο των Έξι Ημερών.
Εδαφικά κέρδη
Με πολλούς τρόπους τούς επέτρεψε να διαπραγματευτούν με τους Ισραηλινούς ως ίσοι με περιορισμένα εδαφικά κέρδη στο μέτωπο του Σινά, ενώ το Ισραήλ κέρδισε περισσότερο έδαφος στα Υψώματα Γκολάν απ’ όσο κρατούσε πριν από τον πόλεμο.
Η τελική κατάληξη όλων αυτών ήταν η σύνοδος κορυφής στο Καμπ Ντέιβιντ τον Σεπτέμβριο του 1978, με την Αίγυπτο και το Ισραήλ να υπογράφουν την Ισραηλινοαιγυπτιακή Συνθήκη Ειρήνης συνοδευόμενη με ένα Νόμπελ Ειρήνης για τον πρωθυπουργό του Ισραήλ Μεναχέμ Μπέγκιν και τον Αιγύπτιο πρόεδρο Ανουάρ Σαντάτ.
Όσο για τον Άσραφ Μάρουαν και οι δύο πλευρές αναγνωρίζουν πως έπραξε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο για τα συμφέροντά τους, επιβεβαιώνοντας ίσως την άποψη που θέλει την Ιστορία να γράφεται πάντα την κρίσιμη στιγμή της ύπαρξης του κατάλληλου ανθρώπου την κατάλληλη στιγμή στο σωστό μέρος.
